Steeds meer oog voor vrouwen- en gendergeschiedenis

De uitzending van Verborgen Verleden met actrice en zangeres Hadewych Minis focust op de vrouwen waar zij van afstamt. Haar beide oma’s waren krachtig en dapper. Daarom is Hadewych benieuwd of er meer voorbeelden te vinden zijn van sterke vrouwen die anders durfden te denken, of het verschil durfden te maken.

Door de eeuwen heen hebben vrouwen steeds op moeten boksen tegen allerlei vooroordelen in een door mannen gedomineerde maatschappij. Toch hebben ze op verschillende momenten en manieren een duidelijk stempel weten te drukken op de (familie)geschiedenis. Historici en genealogen krijgen daar steeds meer oog voor. Denk bijvoorbeeld aan de relatief nieuwe onderzoeksterreinen vrouwen- en gendergeschiedenis, en de groeiende aandacht voor vrouwen en gender in de genealogie.

Engel van de post

Haar oma van moederskant (Nel Moors) is het grote voorbeeld van Hadewych: “Zij durfde heel erg te staan voor wat zij vond en kwam daar voor uit”. In de Tweede Wereldoorlog koos zij ervoor om het goede te doen en risico te nemen. Samen met haar zussen verrichtte Nel met gevaar voor eigen leven verzetswerk in en rond Herkenbosch. Het belang en de impact van hun inzet blijkt onder andere uit het feit dat zij de ‘Engelen van de post’ werden genoemd (een verwijzing naar het postkantoor van hun vader).

Ben je nieuwsgierig naar het verhaal van jouw voorouders die de Tweede Wereldoorlog meemaakten, dan is onze themapagina ‘De Tweede Wereldoorlog’ een goed beginpunt. Daar wordt je wegwijs gemaakt in de beschikbare bronnen en onderzoeksmogelijkheden.

Stoere conservator

Ook haar oma van vaderskant (Mien van de Geijn) koos niet voor de veilige weg, maar voor wat zij wilde. Ze studeerde, promoveerde en was vanaf 1939 tot aan haar huwelijk werkzaam als conservator van het Natuurhistorisch Museum in Maastricht. Dat deed zij in een tijd dat dit nog verre vanzelfsprekend was voor een vrouw. De eerste feministische golf in Nederland (1870-1920) had weliswaar barrières doorbroken, maar Mien ondervond nog altijd veel tegenwerking vanuit de maatschappij. Niet in de laatste plaats via het arbeidsverbod voor gehuwde vrouwen in overheidsdienst, dat tussen 1924 en 1958 van kracht was. Dat kostte haar in 1947 haar baan.

Wil je meer weten over de positie van de Nederlandse vrouw in de afgelopen eeuwen, dan kun je terecht bij Atria. Dit kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis heeft sinds 1935 een omvangrijke en unieke collectie opgebouwd.

Edelvrouw en pachterszoon

Verder terug in de tijd stuit Hadewych op een liefdesverhaal à la Romeo en Julia. Daarin staat Maria Anna van Bock centraal, een adellijke dame die ook een andere weg durfde te kiezen. Zij trouwde namelijk met een niet-adellijke pachterszoon. Dat was in die tijd zeer ongebruikelijk.

Dankzij haar afstamming van Maria Anna van Bock vindt Hadewych aansluiting op allerlei adellijke voorouderlijnen. Adeldom is een goed voorbeeld van een terrein waarop vrouwen nog altijd worden achtergesteld. Zij mogen weliswaar adellijke titels voeren, maar kunnen die niet doorgeven aan hun kinderen. De vererving van adeldom verloopt namelijk al eeuwenlang alleen langs mannelijke lijn.

Door sociale daling binnen adellijke families, is het mogelijk dat je tijdens je onderzoek op adellijke voorouders stuit, terwijl je zelf niet van adel bent. In dat geval kun je voor meer informatie aankloppen bij de Hoge Raad van Adel. Dit adviescollege op het gebied van adeldom en heraldiek werd opgericht in 1814 en beschikt over archieven, verzamelingen en een grote bibliotheek.

Koninklijke voormoeder

Via haar adellijke voorouders komt Hadewych uiteindelijk terecht bij Eleonora van Aquitanië, die leefde in de twaalfde eeuw. Deze opmerkelijke en tot de verbeelding sprekende voormoeder was maar liefst tweemaal koningin. Eerst van Frankrijk en vervolgens van Engeland. Ze lijkt heel eigenzinnig haar eigen plan te trekken en af te wijken van de geldende conventies.

Adellijke voorouderlijnen kunnen vaak verder terug in de tijd worden gevolgd dan de lijnen van niet-adellijke voorouders. Er zijn simpelweg meer bronnen bewaard gebleven waarin dergelijke personen en families worden genoemd. De informatie in deze bronnen kun je echter niet zomaar voor waar aannemen.

Over het leven van Eleonora is bijvoorbeeld veel geschreven door eigentijdse en latere kroniekschrijvers. Bij gebrek aan andere informatie vormen zij een belangrijke, maar gekleurde bron. Hun teksten bevatten vaak persoonlijke opvattingen over bijvoorbeeld de rol van vrouwen en de politieke situatie. Dat maakt het achterhalen van de werkelijkheid ingewikkeld, en biedt ruimte aan mythevorming.

Om in dergelijke gevallen waarheid en mythe van elkaar te kunnen onderscheiden, moet je de beschikbare bronnen kritisch benaderen. Daarnaast is het belangrijk om je via betrouwbare historische publicaties te verdiepen in de betreffende tijd.

‘Het zijn allemaal vrouwen die niet voor veilige keuzes kiezen, waar ik mijzelf eigenlijk ook heel erg in herken.’

Met de vrouwen die in de uitzending aan bod zijn gekomen, voelt Hadewych een sterke band: ‘Het zijn allemaal vrouwen die niet voor veilige keuzes kiezen, waar ik mijzelf eigenlijk ook heel erg in herken.’ Ze vindt het fantastisch dat vrouwen bijna 1000 jaar geleden ook al stonden voor wat zij wilden. Tegelijkertijd beseft ze dat vrouwen tegenwoordig nog altijd opgewassen moeten zijn tegen mannen die niet in hen geloven. Ze hoopt dan ook dat de vrouwen die deze uitzending zien, zullen denken ‘ja, wij zijn allemaal dappere wezens.’